در کتاب روانشناسی رشد (مفاهیم بنیادی در روانشناسی نوجوانی و جوانی) نوشتۀ حسن احدی و نیکچهر محسنی، کلیدها یا مفاهیم کلیدی رشد و تکامل انسان، مخصوصاً در دوران نوجوانی و جوانی مطرح شده‌اند.

هنگامی که سخن از بلوغ به میان می‌آید، توجه ما بیشتر به غرایز جنسی، تغییرات فیزیولوژیکی و… معطوف می‌شود که نشانگر آغاز زندگی جنسی، امکان بارورسازی و بارور شدن است. از میان این تغییرات، می‌توان از ازدیاد سرعت رشد (به طور متوسط از دوازده تا شانزده سالگی)، پیدایش صفات ثانوی جنسی و به طور کلی، دگرگونی در شکل ظاهری بدن نام برد.

افزون بر آنچه گفته شد، بلوغ تصاویر دیگری را نیز در ذهن مجسم می‌کند: پسر مرموز و طغیانگری که نمی‌تواند سرزنش‌ها یا راهنمایی‌های پدر را تحمل کند، یا آن دیگری که خجول، نامطمئن به خود و گریزان از اجتماع و افراد است؛ و یا آن به ظاهر روشنفکری که جز بحث در خصوص ارزش‌ها و انتقاد از دیگران، مشغولیت دیگری ندارد؛ و بالاخره آن نوجوانی که توجهی خاص و افراطی به ظاهر و پوشش خود دارد. این تصاویر و بسیاری تصاویر دیگر، گویای چهره‌ها و رفتارهای متنوع و در عین حال شاخص نوجوان‌اند و هر یک نمودی از تغییراتی هستند که در این دوره امکان وجود می‌یابند. این تغییرات و کثرت تنوع آن‌ها، پرسشی را برمی‌انگیزند: «نوجوانی چیست؟»

منظور از «بلوغ یا نوجوانی» چیست؟

رشد و بلوغ در کلیۀ جنبه‌ها اعم از فیزیکی، عقلی و اجتماعی است. به همین جهت، این واژه نسبت به واژه‌های «بلوغ جنسی»، که مفهوم بسته‌تری دارد، و «جوانی»، که دارای مفهوم وسیع‌تری است، رجحان می‌یابد. نوجوانی دوره‌ای است حد فاصل میان کودکی و بزرگسالی. حدود و همچنین طول مدت آن چندان مشخص نیست و بسته به افراد و جوامع گوناگون متغیر است. شروع آن را، که همراه با بلوغ جنسی است، با قاطعیت به نسبت بیشتری می‌توان تعیین کرد (نسبی از این جهت که سن پیدایش بلوغ جنسی در افراد، متفاوت است، و افزون بر این، حدود متوسط آن نیز، همان گونه که خواهیم دید، به عوامل فرهنگی و محیط بستگی دارد).
گرچه تعیین حد آغازین بلوغ، نسبتاً ساده‌تر است،از آن جا که نظام‌های فرهنگی گوناگونند، مقیاس‌های عمومی و مشترک برای تعیین حد پایانی آن وجود ندارد. بنابراین می‌توان گفت طول مدت نوجوانی در جوامع گوناگون یکسان نیست. به طور کلی، با در نظر گرفتن دوران «پیش از بلوغ جنسی»، که طی آن رشد سرعت نسبی بیشتری می‌یابد، و دورۀ «پیش از کمال عقلی»، که رسیدن به آستانه بزرگسالی است، می‌توان گفت دورۀ نوجوانی چندین سال، از 12 تا تقریباً 18 الی 21 سالگی، به درازا می‌کشد.